به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان شرقی، نوزدهمین رویداد کسب‌‍وکار در کتابخانه‌های عمومی به منظور حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و بهره‌مندی از دانش، نظریات و ایده‌های استادان و صاحب‌نظران این حوزه با حضور سید باقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ رسول زوارقی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تبریز؛ اصغر ایزدی جیران، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز؛ علی مشایخی، مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان؛ اسد بابایی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان شرقی، کتابداران کتابخانه‌های عمومی و مربیان و صاحبان کسب‌وکارهای کوچک در تالار نخجوانی کتابخانه مرکزی تبریز برگزار شد.

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این رویداد، ضمن اشاره به‌ ورود کتابخانه‌های عمومی در ایران و جهان به حوزه‌های اجتماعی خدمات‌رسانی به عموم مردم، بیان داشت: حوزه کسب‌وکارهای خُرد، اگرچه در مقیاس دانشگاهی به رشته‌های اقتصاد و مدیریت مربوط است و در حوزه حاکمیتی و دستگاه‌های متولی نیز ربط مستقیمی با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ندارد، اما نهاد در این زمینه خود را علماً و عملاً موظف به انجام وظیفه تسهیل‌گری می‌داند. برگزاری دو همایش بین‌المللی در سال‌های گذشته از سوی نهاد (همایش طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی در اردیبهشت ۱۴۰۱ و همایش کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارهای کوچک در مهر ۱۴۰۲) نیز به منظور انجام همین وظیفه بوده است. برگزاری رویدادهای کسب‌وکار در استان‌ها نیز برای پی‌گیری این مسئولیت و ایجاد ارتباط میان کتابخانه / کتابدار با کارآفرینان و مدیران استانی در حوزه‌های مرتبط بوده است.

میرعبداللهی در ادامه، ضمن تحسین و تقدیر از کتابدارانی که خودخواسته و فراتر از انجام مسئولیت سازمانی در این مسیر تلاش کرده‌اند، متنی را با موضوع «نگاه به کتابخانه عمومی از منظر کارکردی» قرائت کرد. یادداشت معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات را در ادامه می‌خوانید:   

«در تعریف مرسوم و سنتی، کتابخانه را مجموعه‌ای از اطلاعات، منابع و خدمات اطلاعاتی می‌دانند که دستگاهی عمومی، خصوصی یا شخصی حقیقی آن را نگهداری و مدیریت می‌کند. «مجموعه‌ای از منابع که در جایی نگهداری می‌شود» خلاصه این تعریف قدیمی است. برخی، برای تکمیل این تعریف، مفهوم «سازماندهی»، «تنوع منابع اطلاعاتی» و «شیوه‌های ثبت و نگهداری منابع» را نیز به آن می‌افزایند، اما این افزایش، تغییر چندانی در بنیاد تعریف ایجاد نمی‌کند. این گونه تعاریف یک چیز کم دارند: منظر کارکردی به کتابخانه.

در تعریف کارکردیِ جدید، کتابخانه، که از تسمیه اولیه خود فاصله زیادی گرفته است، «نهادی اجتماعی» است که فقط یکی از کارکردهای آن ـ و نه سازوکار اصلی‌اش ـ ذخیره‌سازی، حفاظت و ترویج علم است. کار کارستان «نهاد» به معنای  Institution(و نه «سازمان» به معنای Organizatio) هم در این تعریف و هم در سراسر مباحث مربوط به توسعه فرهنگی، این است که در حوزه عمومی، ارزش، نظم اجتماعی و، مهم‌تر از همه، روابط اجتماعی تولید می‌کند. دوام، دیرپایی، سمبل‌پذیری، تنوع، ارتباط درونی، اعتنا به نیازهای بنیادین جامعه، خودپایداری، ساختارمندی و انسجام درونی از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های نهاد است که میان آن و مفهوم «سازمان» فرقی قاطع می‌نهد. البته پیداست که فراگیری این اوصاف کلان به حدی است که خود را محدود به یک رشته دانشگاهی نمی‌کند حتی اگر خواسته باشد با تغییر اسم از «کتابداری» به «علم اطلاعات و دانش‌شناسی»، مرتبه‌ای شناختی و معرفت‌شناسانه برای خود دست و پا کند؛ تغییر اسمی که در ضرورت آن میان استادان کتابداری هم اختلاف نظر کم نیست.

منظور از «نهاد» در این‌جا بسته‌ای فراهم‌آمده از پایبندی‌های بشری است که، در قالب تشکیلات و سازمان، به کنش همه بازیگران صحنه عمل اجتماعی فرم و معنا می‎دهد. به این معنا مثلاً نهاد علم تجلیات مختلفی دارد. به تاریخ فرهنگ و اندیشه هم که رجوع می‌کنیم، می‌بینیم کتابخانه یکی از جلوه‌های مهم نهاد علم در ایران بوده است. قبل از تأسیس دانشگاه در ایران و درگیری فضای فرهنگی و اجتماعی ایران با ابتلائات عمومی‌شدن دانش، کتابخانه ـ در معنای غیرعمومی‌اش ـ  یکی از مراکزی بود که در وضعی کلان و در درازمدت، فرهنگ‌ساز و تمدن‌آفرین بود. اما وظیفه کتابخانه در دوره ما این است که با یادآوری مسئولیت اجتماعی علم، محل دیدار صاحبان علم و مدیران جامعه باشد، خنثی‌نبودن علم را تذکر دهد، به بازطراحی رابطه میان حکمرانی / حاکمیت و نهاد علم بیندیشد و، در یک کلام، علم را مسأله‌مند کند؛ بنابراین، پاسخ به این پرسش مدرن که «چه چیزی کتابخانه را کتابخانه می‌کند؟» (بگویید چه چیزی علم را علم می‌کند) بسیار فراتر از آن وظایف مصطلح و مرسومی است که شاید در ذهن و زبان برخی به رویه جاری نیز تبدیل شده باشد.

آن پرسش بنیادی بالا را می‌توانیم این طور هم مطرح کنیم: چرا در دوره غلبه اینترنت باید به کتابخانه رفت؟ با وجود موتورهای رنگارنگ جست‌وجو دیگر چه نیازی به کتابخانه‌ هست؟ اصلاً برای دانستن چرا باید به متن مکتوب مراجعه کرد؟ چرا باید خواند؟ ذوق‌زدگیِ پرسشگرِ این قسم سؤالات برمی‌گردد به فهم و تصوری که او از مفهوم خواندن و دانستن دارد. او شاید «دانستن» را صرفاً به معنای کسب اطلاعات گرفته است و کتاب‌ را هم شیئی گرانبار از اطلاعات می‌داند و بر این گمان است که با خواندن کتاب، مغز چیزی را یاد می‌گیرد (اطلاعاتی را به خود می‌افزاید و راه می‌دهد)، در حالی که خواندن امری «ذهنی» است که فقط بخش کمی از آن به حوزه «یادگیری» مربوط است. به همین دلیل است که در بسیاری از موارد، عکس‌العمل تفهّمیِ افراد مختلف در مواجهه خوانشی با یک متن، متفاوت و متغیر است. خواندن نه فقط ذهن و مغز بلکه کل موجودیت شخص و فاعل شناسا را درگیر می‌کند.

بی‌توجهی به این وجه از خواندن و دانستن، معلول نوعی نگاه کلیشه‌ای به متن/ کتاب / کتابخانه و، خواسته یا ناخواسته، اعتقاد به بت‌ دانستن کتاب/متن است. پیامد این مادّی‌دانستن متن همین است که کتابخانه را نیز «جا» و ساختمانی بدانیم که در آن قفسه‌هایی لبریز از کتاب‌های حاوی اطلاعات قرار گرفته است (نمونه تعریف اینترنتی از کتابخانه).

در این جا خوب است اشاره‌ای بکنم به رمان بسیار خواندنی «کافکا در کرانه» نوشته هاروکی موراکامی که نمونه خوب منطق داستانیِ مبتنی بر رئالیسم جادویی است. نوجوان جست‌وجوگر و سرگشته داستان موراکامی، کتابخانه را پناهگاه آرام‌بخش خود می‎یابد نه فقط به این دلیل که کتاب‌خوان قهاری است یا کتابخانه را محل امنی برای گردهمایی عاشقان کتاب می‌داند. کتابخانه در این جا استعاره‌ای است برای بازیابی خود. کتابخانه، در این استعاره، محل نگهداری اشیائی مادی به نام کتاب نیست، بلکه زمینه‌ای است برای این‌که ببینیم کتاب‌ و فضا چه نسبتی با «من» برقرار می‌کنند. بله، کتاب‌ها، نشریات و تجهیزات کتابخانه‌ای اولین چیزهایی هستند که در کتابخانه رؤیت می‌شوند و به چشم می‌آیند، ولی کتابخانه،‌ به مثابه امری ابژکتیو، مفاهیم دیگری را نیز در خود دارد که ما آنها را به عنوان «چیز» در نظر نمی‌گیریم اما وجودی قاطع دارند: فضا (نه ساختمان)، فردیّت، تعلّق، آرامش، رابطه، اعتماد، احساس اشتراک، سرمایه اجتماعی، تجربه، خاطره، دلگرمی و سرگرمی، معنا، مهارت شخصیِ خودبسنده و ادرک «دیگری» (چنان‌که لویناس و یاسپرس گفته است). البته کتابخانه در احراز این موقعیت هیچ انحصاری ندارد و وضعیت‌های دیگری را نیز سراغ داریم که چنین هویت و شاکله‌ای داشته‌اند یا دارند: قهوه‌خانه‌های قدیم همراه با قلیان و چای و نقالی، معدود کافه‌های امروز، برخی از تماشاخانه‌ها، اتاق شخصی (شبیه آن‌چه ویرجینیا ولف در کتاب «اتاقی از آن خود» گفته است)، زیارتگاه‌ها، برخی مساجد، مقبره امام‌زادگان مخصوصاً اگر بر روی تپه‌ای در روستایی مهجور باشند و خانه مادربزرگ‌های قدیمی. این موقعیت‌ها البته امتحان خود را در طول تاریخ فرهنگی اجتماعی ما خوب پس داده‌اند، اما کتابخانه از این جهت هنوز در آغاز راه است.

در هر صورت، توجه به این بُعد فرامادّی کتابخانه است که به آن معنا می‌دهد و موجب می‌شود آن را در جایگاهی فراتر از محدوده مجموعه‌سازی، رده‌بندی، منابع کتابخانه‌ای، سواد اطلاعاتی و حتی دانش جمعی ‌ببینیم. روشن است که تحقق نتایج اجتماعی این دیدگاه در باب کتابخانه لزوماً با کتاب و کتاب‌خوانی به دست نمی‌آید. شاید یک دلیل کم‌ارزش بودن کتابخانه در نظر برخی همین تقلیل وظیفه و ارزش آن به کتاب/ اطلاعات مکتوب و بی‌توجهی به این نکته باشد که نه دانش فقط به واسطه متن قابل انتقال است و نه کتابخانه فقط محل کسب دانش. از کتاب، در پویه تاریخ، کارهای بسیاری برآمده است، اما کارهای دیگری هم هست که کتاب و کتابخانه و کتاب‌خوانی به‌تنهایی از عهده انجام آنها برنمی‌آیند و از این جهت کتاب امروزه تنها معرف و مبیّن داشته‌های فرهنگی ما نیست.

با این وجود چرا به کتابخانه می‌رویم و چرا از کتابخانه حرف می‌زنیم؟ پاسخ می‌تواند این باشد که در وضع جدید، این ارتباطات و نقش‌هاست که برای کتابخانه جایگاه می‌آفریند، نه قفسه و کتاب. بر این اساس، کتابخانه اداره نیست و کتابداران نیز کارمندانی نیستند که در آن‌جا به انجام کاری روزمره «اشتغال» داشته باشند. کتاب را در خانه و در خلوت هم می‌شود خواند، اما کتاب‌خواندن در خانه و خلوت فقظ تسکین‌دهنده تمناهای عده معدودی از «عشاق کتاب» است، در حالی که کتابخانه، در معنایی که گفتیم، باید به کار همه مردم بیاید و به فراتر از کتاب و معانی مرسوم برود. در این معنا کتابخانه دیگر «جا» نیست و در کنار کتاب و قفسه، می‌تواند و باید کافه، رستوران، کتابفروشی، سالن نمایش فیلم و اجرای تئاتر، مهد کودک، سالن بازی و گفت‌وگو و ... هم داشته باشد. کتابدارِ چنین کتابخانه‌ای نیز، به جای فکرکردن به قفسه‌های خالی، به خود عضو فکر می‌کند؛ به استرس جوانان کنکوری؛ به بچه‌هایی که به کتابخانه نمی‌آیند؛ به روابط انسانی و این‌که از کتابدار چه کاری برمی‌آید که از کتاب برنمی‌آید. اندیشیدن به این مفاهیم و سؤالات، که وظیفه سازمانی و اخلاقی هر مدیر، کتابدار و عضو خردمندی است، آغاز فصل جدیدی از زیست اجتماعی فرهنگیِ کتابخانه عمومی در ایران است».

اسد بابایی مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان شرقی در این رویداد با اشاره به تغییر رویکرد در تعریف خدمات کتابخانه‌های عمومی در سال‌های اخیر گفت: تصوری که از کتابخانه به عنوان فقط سالن مطالعه و محیط آرام و همراه با سکوت که در آن تنها وظیفه کتابدار امانت‌دادن کتاب است، تغییر کرده است و امروزه کتابخانه‌های عمومی می‌کوشند، به عنوان پایگاه‌های اجتماعی فرهنگی، محل رجوع گروه‌های مختلف مردم باشند.

اسد بابایی یکی از شیوه‌های تحقق این هدف را ورود کتابخانه به مسائل مبتلابه مردم دانست و گفت: حمایت از کسب‌‍وکارهای کوچک یکی از نمونه‌های این مسائل اجتماعی است. کتابخانه‌های عمومی نقش واسط را میان فعالان کسب‌وکار بازی می‌کنند و اطلاعات مورد نیاز آنها را فراهم می‌آورند. کتابخانه‌ها از طرف دیگر با ایجاد محیط‌های مناسب و امن برای آموزش، شرایط را برای ورود افراد بیشتری به عرصه کسب‌وکارهای خرد فراهم می‌کنند.

بابایی یکی دیگر از اهداف حمایت کتابخانه‌های عمومی از کسب‌وکارهای کوچک را شبکه‌سازی گسترده میان صاحبان مشاغل و افراد جویای حرفه و مهارت دانست و گفت: برگزاری رویدادها و همایش‌های مختلف کسب‌وکار در کتابخانه‌های عمومی، به تجربه‌نگاری در این حوزه کمک کرده و زمینه‌ساز راه‌اندازی مراکز کوچک اما فعال کسب‌وکار می‌شود.

اصغر ایزدی جیران، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز در این رویداد با اشاره به تجربیات و مطالعه میدانی و دست اول خود در مورد نحوه آموزش کسب‌وکار در کتابخانه عمومی قدس روستای ویان در استان همدان، به بیان نقش مهم و تأثیرگذار کتابدار کتابخانه در پیداشدن فکر رهایی مردم روستا از کارگری و بدل شدن به تولیدکننده‌ پرداخت.

ایزدی با بیان اینکه طبق سیاست جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه‌های عمومی از مکانی صرف برای امانت‌دادن کتاب خارج شده و به عنوان پایگاه اجتماعی ایفای نقش می‌کنند، گفت: نهاد اجتماعی، در تعریف مردم‌شناختی، به نهادی گفته می‌شود که به نیاز جمعی مردم پاسخ دهد؛ بنابراین، کتابخانه عمومی نیز می‌تواند به مثابه یک نهاد اجتماعی عمل کرده و مبتنی بر فهم نیاز جمعی، با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کند و در راستای رفع آن نیازها فعالیت‌های کتابخانه‌ای را برنامه‌ریزی کرده و شکل دهد.

دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز در بخشی از سخنان خود به نقش مهم کنش‌های مبتنی بر همکاری در بین کتابخانه‌های عمومی و سایر ادارات، شرکت‌ها، موسسات و نهادهای دولتی و غیردولتی اشاره کرد و افزود: نمونه بارز و موفق این کنش‌ها در اقدامات کتابخانه عمومی قدس روستای ویان همدان قابل مشاهده است که با جلب اعتماد عمومی به کتابخانه، باعث ایجاد هیجان جمعی در مردم روستا، به واسطه حضور مردم در کتابخانه شده است.

استاد دانشگاه تبریز ادامه داد: بر اساس نظر مردم‌شناسان، تغییرات در جامعه رخ نمی‌دهد مگر این‌که مردم آن جامعه همگی در یک مسیر حرکت کنند، ولی گاهی یک شخص می‌تواند با خلاقیت، ایده‌پردازی، فعالیت و عمل به وظیفه و تعهد اخلاقی خود، تغییراتی را در جامعه پیرامون به وجود آورد که کتابدار کتابخانه قدس روستای ویان همدان نمونه‌ای از این افراد تأثیرگذار در تغییر جامعه است.

رسول زوارقی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تبریز در نوزدهمین رویداد ملی کسب‌وکار در کتابخانه‌های عمومی با ارائه مطالبی به بررسی «نقش کتابخانه‌های عمومی در تحقق کارآفرینی‌ِ مبتنی بر نوآوری‌ اجتماعی» اشاره کرد.

زوارقی با اشاره به این‌که سیاست‌گذاری و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک توسط کتابخانه‌های عمومی، نقش مهمی در توانمندسازی اقتصاد جوامع محلی دارد، گفت: کتابخانه‌های عمومی، علاوه بر حمایت از نوآوری‌ها در کسب‌وکارهای کوچک، می‌توانند در مواجهه با مسائل و مشکلات اجتماعی، از طریق شبکه‌سازی، گفتمان‌سازی و میدان‌داری، در بین آحاد جامعه ایفای نقش کرده و با به‌کارگیری نوآوری‌های اجتماعی، تغییراتی بنیادی‌ در جامعه ایجاد کنند.

استاد دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه بر اساس نظر اقتصاددانان بیش از ۵۰ تا ۸۰ درصد رشد اقتصادی ریشه در نوآوری و دانش جدید دارد، افزود: نوآوری یعنی از منظر و نگاهی نو و تجربه‌نشده به مباحث بنگریم و از چشم‌اندازی دیگر به زیرساخت‌ها و جامعه نگاه کنیم.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تبریز گفت: نوآوری‌هایی که هم در اهداف و هم در ابزارشان از ظرفیت‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، «نوآوری اجتماعی» بوده و برای جامعه سودمندند. کتابخانه‌های عمومی نیز با توجه به در دسترس عموم بودن، داشتن ظرفیت شبکه‌سازی و ایجاد همکاری در بین سازمان‌ها و مردم، فراهم‌آوردن فضاهای مشارکتی، ارائه خدمات پشتیبانی کسب‌وکار، طراحی و برنامه‌ریزی سمینارها و کارگاه‌های آموزشی می‌توانند به عنوان یک نهاد اجتماعی و تسهیل­گر توسعه ایده‌ها، ایفای نقش کرده و با گسترش نوآوری‌های اجتماعی در بین کاربران خود، به حل مسائل اجتماعی کمک کنند.

در این رویداد ملی گلناز یوزباشی، مسئول کتابخانه سیدالشهدای یکان کهریز مرند و زینب علی‌وند، مسئول کتابخانه عمومی حاج سید جواد خامنه‌ای شبستر به نمایندگی از کتابداران فعال در حوزه کسب‌وکار و همچنین شیرین ملکی‌فر، زهرا باغی و الهه فرحی به نمایندگی از صاحبان کسب‌وکارهای کوچک، به بیان تجربیات و ایده‌های خود در حوزه آموزش و ترویج کسب‌وکار توسط کتابخانه‌های عمومی پرداختند.

گفتنی است در پایان این رویداد ملی از تعدادی از فعالان عرصه کسب‌وکارهای کوچک در کتابخانه‌ها تقدیر شد و مسئولان از نمایشگاهی که در حاشیه این رویداد برپا شده بود، بازدید کردند و با فعالان این بخش به گفت‌وگو پرداختند.